تاثیر شبيه سازي ذهن بر کاهش استرس

چکيده

مقدمه : بسياري از افراد داراي لکنت ، استرس فراواني را متحمل شده و انعطاف پذيري شناختي آنان نيز دچار نقص است . يکي از درمان هاي نوين مطرح شده در درمان لکنت و مشکلات همراه با آن ، مدل شبيه سازي ذهن است .

هدف : هدف از پژوهش حاضر، بررسي اثربخشي مدل شبيه سازي ذهن بر کاهش استرس و افزايش انعطاف پذيري شناختي افراد مبتلابه لکنت بود.

روش : اين پژوهش از نوع نيمه آزمايشي با طرح پيش آزمون -پس آزمون و گروه کنترل بود. تعداد ٣٠ نفر از بزرگ سالان مبتلابه لکنت مراجعه کننده به کلينيک توانمند سازان ذهن ، به صورت در دسترس انتخاب شده و به طور تصادفي در دو گروه آزمايش و کنترل جايگزين شدند. پس از سنجش سطح پايه استرس و انعطاف پذيري شناختي همه افراد، گروه آزمايش تحت درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن قرار گرفت ؛ درحاليکه گروه کنترل هيچ مداخله اي را دريافت نکرد. درآخر، ميزان استرس و انعطاف پذيري شناختي افراد مجدداً اندازه گيري شد.

يافته ها: نتايج تحليل مانکووا نشان داد که مدل شبيه سازي ذهن در مقايسه با گروه کنترل ، بر کاهش استرس (٠٠١>P) و افزايش انعطاف پذيري شناختي (٠٠٥>P) افراد مبتلابه لکنت مؤثر بوده است .

نتيجه گيري: با توجه به نتايج اين پژوهش ، مي توان گفت که مدل شبيه سازي ذهن مي تواند لکنت زبان و مشکلات همراه با آن را به گونه اي مؤثر در بزرگ سالان درمان کند.

مقدمه

رفتار اجتماعي پايه و اساس زندگي هر فرد را تشکيل مي دهد. زبان ، يکي از کارآمدترين و مؤثرترين ابزارها جهت بيان افکار انسان و از مهم ترين عناصر براي برقراري يک رابطه انساني و اجتماعي است . درواقع زبان نوع عالي و مشترک رفتار اجتماعي است (احدي، ستوده و حبيبي، ١٣٩١). از سوي ديگر، گفتار يکي از نمونه هاي عيني و قابل شنيدن زبان است که در ايجاد ارتباط افراد با يکديگر از اهميت زيادي برخوردار است . گفتار و زبان هر يک ممکن است جداگانه يا باهم به دلايل مختلف دچار آسيب هايي به درجات گوناگون شوند و مسير ارتباطي اصلي انسان را مختل نمايند (فرازي و همکاران ، ١٣٩٢).

يکي از مهم ترين و متداول ترين اختلالات تکلمي، اختلال فصاحت کلام ١ يا لکنت زبان ٢ است . بر اساس پنجمين راهنماي تشخيصي و آماري اختلالات رواني (٥-DSM)٣، لکنت زبان اختلالي در فصاحت عادي و الگوي زماني گفتار است که فرد را در کسب مهارت هاي متناسب با سن و مهارت هاي زباني دچار مشکل ميکند. اين آشفتگي باگذشت زمان ادامه مي يابد و با تکرارهاي متعدد يا کشيدن اصوات و هجاها و ساير انواع عدم فصاحت کلامي شامل کلمات منقطع ، وقفه هاي بيصدا يا صدادار، درازگويي، اداي کلمات با فشار جسمي بيش ازحد و تکرار کامل کلمات تک هجايي مشخص مي شود. اين آشفتگي فصاحت با پيشرفت تحصيلي و شغلي يا ارتباطات اجتماعي فرد تداخل دارد. شدت اين آشفتگي از موقعيتي به موقعيت ديگر فرق مي کند و در مواقعي که فشار و هيجان وجود دارد بيشتر است . آشفتگي فصاحت اغلب در مواقع قرائت شفاهي، آواز خواندن يا صحبت کردن با حيوانات خانگي و اشياء بيجان ديده نمي شود (انجمن روان پزشکي آمريکا٤، ٢٠١٣). شيوع لکنت زبان بين سنين کودکي و نوجواني حدود ٢-١ درصد است که نسبت ابتلاي پسران به دختران ٣ به ١ است (گايتر٥، ٢٠٠٦). اين آمار در ايران نيز تأييدشده است (زماني و لطيفي، ١٣٩٠). لکنت زبان يک نوع اختلال در سامانه گفتاري انسان است که توسط عوامل مختلفي ايجاد مي شود و رفته رفته از حالت خفيف فاصله گرفته و تشديد مي يابد. تمامي سامانه هاي شناختي و رفتاري ما ازجمله زبان تا سن ده سالگي شکل ميگيرد و لکنت زبان عمدتاً در دوران کودکي ايجاد ميشود، يعني زماني که هنوز سامانه گفتاري شکل نگرفته است و يک حادثه نظير شوک يا ترس و غيره ميتواند روي گفتار تأثيرگذار باشد و حتي در برخي کودکان عادت هاي بد گفتاري يا تقليد و تعامل با فرد يا افراد لکنتي ميتواند کودک را دچار لکنت زبان کند و به دليل عدم تکامل ذهن و سامانه گفتاري در مسير شکل گيري گفتار کودک اختلال ايجاد ميشود و کودک نميتواند مهارت هاي گفتاري خود را کامل کند (تقيزاده و بيگدلي شاملو، ٢٠١٦). ازاين رو، مي توان گفت که لکنت زبان معمولاً قبل از ١٢ سالگي نمود مي يابد، هرچند که در اکثر موارد از هجده ماهگي تا ٩ سالگي قابل تشخيص است . هم چنين ، دوره اوج آن بين ٢ تا ٣/٥ سالگي و ٥ تا ٧ سالگي است .

افراد مبتلابه لکنت از ورود يا قرار گرفتن در موقعيت هايي که نيازمند گفتار است ، دوري مي کنند و در اين مواقع علائم دستپاچگي و ترس نشان مي دهند و شدت لکنت با عواطفي هم چون خجالت ، نااميدي و ترس از ارزيابي اجتماعي منفي مرتبط است . آن ها هم چنين از مورد تمسخر قرار گرفتن توسط ديگران نگران هستند. افکار و باورهاي نادرست ازجمله احساس اجبار دروني براي کنترل لکنت ، ترس از احتمال بروز لکنت در هرلحظه و هم چنين تصور دقت ديگران به لکنت به ميزان متفاوت در کليه افراد داراي لکنت وجود دارد. به اين ترتيب ، يکي از مشهودترين و وخيم ترين پيامدهاي لکنت ، ايجاد اضطراب – به ويژه در موقعيت هاي اجتماعي- است و اين امر متقابلاً سبب تشديد و استمرار لکنت ميشود (آيورچ ٦ و همکاران ، ٢٠١٦). استرس و اضطراب عامل تشديدکننده لکنت زبان است و افزايش لکنت زبان ، خود افزايش استرس را به همراه دارد (توزنده جاني و همکاران ، ١٣٩٠).

بنابراين ، هر موقعيتي مي تواند براي فرد استرس زا بوده و کوچک ترين اشاراتي از جانب ديگران به عنوان علامتي از ارزيابي منفي براي فرد قلمداد شده و چنين برداشتي دوباره باعث تشديد استرس در فرد مي شود. افراد داراي لکنت زبان توانايي مديريت اين استرس ادراکشده را ندارند و اين امر تأثيرات بسيار نامطلوبي بر سلامت رواني و کارکرد فردي و اجتماعي (مانند محدوديت هاي انتخاب شغل ) افراد مبتلا دارد (کاکوئي و همکاران ، ١٣٩٤).

از سوي ديگر، وقتي عامل استرس زا زندگي انسان را تحت تأثير قرار دهد، حالات هيجاني و تفکر فيزيولوژيکي فرد از حالت بهنجار و متعادل خود خارج شده و فعاليت هاي شناختي نيز آسيب پذير مي گردد. به طور مشخص ، يکي ديگر از مشکلات افراد لکنتي، نقص در انعطاف پذيري شناختي ٧ است (بهرامي، نجاتي و پور اعتماد، ٢٠١٤). انعطاف پذيري شناختي به عنوان ويژگي عمده شناخت انسان توصيف شده است و به توانايي فرد براي در نظر گرفتن هم زمان بازنماييهاي متناقضي از يک شيء يا يک رويداد اشاره دارد (جکس و زلازو٨، ٢٠٠٥). به طورکلي، توانايي تغيير آمايه هاي شناختي به منظور سازگاري با محرکهاي در حال تغيير محيطي، عنصر اصلي در تعاريف عملياتي انعطاف پذيري شناختي است (دنيس و وندر وال ٩، ٢٠١٠). يافته هاي پژوهشي نشان داده اند که کودکان (ايکورن ، مارتان و پيروتينسکي ١٠، ٢٠١٧) و بزرگ سالان (دونوا، داويس و کاوناق ١١، ٢٠١٧) مبتلابه لکنت زبان در به کارگيري و تغيير١٢ مؤثر توجه از يک بعد به بعد ديگر يک محرک يا رويداد مشکل دارند و لکنت زبان مي تواند با انعطاف پذيري شناختي ضعيف تر و به تبع آن ، بروز نقص در تکاليف شناختي همراه باشد که اين موارد خود مي توانند بر پايدار ماندن لکنت نقش داشته باشند.

امروزه اقدامات مختلفي براي درمان افراد داراي اختلال لکنت انجام ميگيرد که از آن جمله ميتوان به گفتاردرماني، درمان هاي رفتاري، شکل دهي رواني گفتار، بازسازي شناختي، روش تلفيقي شناختي – گفتاري، دارودرماني، طب سنتي، نصب پروتز حنجره ، هيپنوتيزم و ساير اشاره کرد. باوجوداين ، تلاش هاي صورت گرفته در درمان لکنت همواره موفقيت آميز نبوده و يا نتايج درمان پس از چندي بازگشت کرده است . بر اساس گزارش اينگهام و جانيس ١٣ (٢٠٠٣؛ به نقل از فرازي و همکاران ، ١٣٩٢)، انتقال مهارت هاي نظام مند رواني گفتار در طول جلسات درماني مفيد بوده ، اما حفظ و تداوم رواني ايجاد شده براي بلندمدت به سبب قطع شدن محرک (الگوي گفتاري ارائه شده ) به ندرت امکان پذير است .

 يکي از درمان هاي جديد و نويدبخش در درمان مؤثر و بدون بازگشت لکنت زبان ، مدل شبيه سازي ذهن تقيزاده است . شبيه سازي ذهن ، دانشي براي دستيابي به اطلاعات ذهن انسان است . شبيه سازي ذهن يعني شبيه سازي اطلاعات ذهن و تبديل آن به اطلاعات مادي و فيزيکي که با مشاهده آن به وسيله اين دانش نوين مي توان به اطلاعات ذهن دسترسي پيدا کرد و اکثر تغييرات را به سرعت در ذهن ايجاد کرد (تقيزاده و بيگدلي شاملو، b١٣٩٦). در همه سنين ، درک زبان از توليد آن جلوتر است (لورا برک، ٢٠٠٧)، يعني مرکز اصلي زبان ، ذهن انسان است . از ديدگاه تقيزاده (a١٣٩٦) لکنت زبان درصورتيکه در شرايطي که جسم آسيب نديده باشد (مثل تصادف ، ضربه ، بيماري جسمي و آسيب ديدن اعضاي گفتاري)، مسئله اي کاملاً ذهني و رواني است . افراد داراي لکنت نمي توانند با نگاه کردن به گفتار افراد نرمال و حتي داراي مهارت گفتاري بالا از آن ها بياموزند. طبق اين ديدگاه ، علت شکست درمان هاي موجود، تأکيد آن ها بر جنبه هاي فيزيکي و مکانيکي گفتار است . حال براي ايجاد مهارت هاي گفتاري بايد فرايند شکل گيري آن ها را به صورت طبيعي بازسازي کرد؛ يعني شبيه سازي شکل گيري مهارت گفتاري.

با استفاده از شبيه سازي ذهن و زبان برنامه نويسي ذهن مي توان با طراحي و اجراي برنامه درماني و آموزشي، با شبيه سازي و بازسازي فرايند طبيعي شکل گيري مهارت ، جنبه هاي مختلف مهارت گفتار را به افراد داراي لکنت آموزش داده و لکنت آن ها را به شکل قطعي درمان کرد (تقيزاده و بيگدلي شاملو، b١٣٩٦).

بر اساس گزارش تقيزاده و بيگدلي شاملو (٢٠١٦)، تاکنون بالاي ٩٥ درصد از مراجعين مبتلا به لکنت که تحت درمان شبيه سازي ذهن قرارگرفته اند، به درمان عالي و خوب رسيده اند. هم چنين ، پژوهش هاي ديگري نيز کارآمدي اين مدل را در درمان مشکلات همراه با لکنت نشان داده اند. براي مثال ، شير خدايي، تقيزاده و اميني خو (١٣٩٦) در پژوهشي نيمه آزمايشي بر روي مردان ٣٠-٢٠ ساله داراي لکنت زبان نشان دادند که مدل درماني شبيه سازي ذهن در مقايسه با گروه کنترل به طور معناداري ترس از حرف زدن افراد داراي لکنت را کاهش و اعتمادبه نفس آنان را افزايش داد. صانعي، تقيزاده و عبداله زاده (١٣٩٦) نيز در پژوهشي بر روي افراد داراي لکنت زبان ٤٠-٢٠ ساله نشان دادند که مدل درماني شبيه سازي ذهن در مقايسه با گروه کنترل به طور معناداري بر تقويت تنظيم هيجانات و تفکر مثبت مبتلايان مؤثر واقع شد.

به اين ترتيب ، با توجه به نقش استرس و نقص برخي کارکردي هاي شناختي در بروز و تداوم اختلال لکنت و آسيب ها و پيامدهاي فردي و بين فردي آن ؛ و هم چنين با توجه به اينکه بسياري از درمان هاي کنوني به طور کامل اثربخش نبوده و يا نتايج درماني آن ها پس از مدتي بازگشت مي کند (تقيزاده و بيگدلي شاملو،

٢٠١٦؛ اينگهام و جانيس ٢٠٠٣،١٤؛ به نقل از فرازي و همکاران ، ١٣٩٢)، پژوهش حاضر باهدف بررسي تأثير مدل شبيه سازي ذهن برگرفته از پکيج درماني – آموزشي تقيزاده در درمان مشکلات استرس و انعطاف پذيري شناختي افراد مبتلابه لکنت زبان انجام شد.

روش

پژوهش  حاضر  از نوع نيمه آزمايشي با  طرح پيش آزمون -پس آزمون همراه با گروه کنترل است .

بدين منظور، پس از شناسايي افراد مبتلا به لکنت -که بر اساس ارزيابي متخصص اين حوزه مبتلا به لکنت زبان تشخيص داده شدند- و انتخاب نمونه و انجام پيش آزمون هاي اوليه جهت کنترل نمرات سطح پايه افراد دو گروه ، افراد گروه آزمايش به مدت ١٢ جلسه فردي- گروهي با استفاده از مدل درماني شبيه سازي ذهن تحت درمان قرار گرفتند و افراد گروه کنترل در ليست انتظار ماندند و هيچ مداخله اي را دريافت نکردند. در آخر، نمرات پس آزمون دو گروه به منظور تعيين اثربخشي مدل درماني شبيه سازي ذهن با يکديگر مقايسه گرديد.

جامعه آماري پژوهش حاضر متشکل از تمامي افراد بزرگ سال (٤٠-٢٠ سال ) داراي لکنت زبان بود که در سال ١٣٩٦ از سراسر کشور به کلينيک توانمند سازان ذهن واقع در شهر تهران مراجعه . نمونه گيري پژوهش حاضر به صورت در دسترس بود. به اين منظور، با توجه به اينکه در طرح هاي آزمايشي تعداد ١٥ نفر براي هر گروه کفايت مي کند (دلاور، ١٣٩١)، تعداد ٣٠ نفر از بزرگ سالان مراجعه کننده به کلينيک توانمند سازان ذهن که توسط ارزيابي هاي متخصص به لکنت متوسط تا خيلي شديد مبتلا بودند، به صورت در دسترس انتخاب شده و به طور تصادفي در دو گروه آزمايش (درمان ) و کنترل (هرکدام ١٥ نفر) جايگزين شدند.

لازم به ذکر است ، معيارهاي ورود و خروج افراد به اين

شرح بود:

الف ( معيارهاي ورود:

١) مبتلا به لکنت زبان

٢) بازه سني بين ٢٠ تا ٤٠ سال

٣) عدم ابتلاي افراد به عقب ماندگي ذهني، اتيسم ، فلج مغزي (CP)١٥ و نداشتن سابقه سکته شديد مغزي

ب ) معيارهاي خروج :

١) عدم ابتلا به لکنت زبان

٢) سن کمتر از ٢٠ سال و يا بالاتر از ٤٠ سال

٣) ابتلاي افراد به عقب ماندگي ذهني، اتيسم ، فلج مغزي و داراي تجربه سکته شديد مغزي

ابزار

در اين پژوهش به منظور جمع آوري داده ها و اجراي

پژوهش از ابزارهاي زير استفاده شد:

مقياس استرس ادراکشده (PSS)١٦: اين پرسشنامه در سال ١٩٨٣ توسط کوهن و همکاران تهيه شده و داراي سه نسخه ٤، ١٠ و ١٤ ماده اي است که براي سنجش استرس عمومي ادراکشده (شامل افکار و احساسات درباره حوادث استرس زا، کنترل ، غلبه ، کنار آمدن با فشار رواني و استرس هاي تجربه شده ) در يک ماه گذشته به کار ميرود. هم چنين ، اين مقياس عوامل خطرزا در اختلالات رفتاري را بررسي کرده و فرايند روابط تنش زا را نشان ميدهد. نمره گذاري اين ابزار به صورت ليکرتي ٥ درجه اي است و هر ماده داراي ارزشي بين ٠ تا ٤ است (هرگز: ٠ و خيلي زياد: ٤)؛ که نمرات بالاتر نشان از ميزان استرس ادراکشده بيشتر است . هم چنين ، عبارت هاي ٤ و ٥ و ٦ و ٩ و ١٠ و ١٣ به طور معکوس نمره گذاري مي شود. بدين ترتيب ، کمترين امتياز کسب شده صفر و بيشترين امتياز کسب شده ٥٦ است و نمره بالاتر نشانه استرس ادراکشده بيشتر است .

فرم ١٤ سؤالي اين پرسشنامه در کشورهاي مختلف مورد ارزيابي قرارگرفته و به صورت گسترده اي به کار ميرود. آلفاي کرونباخ اين مقياس در سه پژوهش

٠.٨٤، ٠.٨٥ و ٠.٨٦ به دست آمده است (کوهن و همکاران ، ١٩٨٣). بهروزي، شهني ييلاق و پورسعيد (١٣٩١) نيز در پژوهشي در ايران ، ضريب آلفاي

کرونباخ و تصنيفي پرسشنامه حاضر را به ترتيب ٠.٧٣ و ٠.٧٤ به دست آوردند. در اين پژوهش ، از پرسشنامه

حاضر به منظور سنجش استرس عمومي ادراکشده در افراد دو گروه پيش و پس از انجام درمان استفاده شد.

پرسشنامه انعطاف پذيري شناختي (CFI)١٧: اين پرسشنامه که در سال ١٣٩٤ توسط تقيزاده و نيکخواه ساخته شده است ، يک ابزار خودگزارشي کوتاه ٢٠ عبارتي است و تلاش دارد تا سه جنبه انعطاف پذيري شناختي شامل : الف – انعطاف پذيري در موقعيت هاي محيطي؛ ب –انعطاف پذيري در حل مسئله ؛ ج – انعطاف پذيري در تصميم گيري را بسنجد. سؤالات ١،

٢، ٤، ٦، ٧ و ١٥ به منظور سنجش انعطاف پذيري در موقعيت هاي محيطي هستند؛ سؤالات ٩، ١١، ١٢، ١٣، ١٤، ١٧ و ١٩ انعطاف پذيري در حل مسئله را اندازه گيري مي کنند و سؤالات ٣، ٥، ٨، ١٠، ١٦، ١٨ و

٢٠ نيز مربوط به انعطاف پذيري در تصميم گيري است .

نمره گذاري اين پرسشنامه به صورت ليکرت ٤ درجه اي (اصلاً: ١ و خيلي زياد: ٤) است که در آن ، نمرات بالاتر نشان دهنده انعطاف پذيري شناختي بيشتر است . اين پرسشنامه را ميتوان با مقاصد مختلف در کار باليني و غير باليني به کار گرفت (تقيزاده و نيکخواه ، ١٣٩٤).

تقيزاده و نيکخواه (١٣٩٤) در پژوهش خود آلفاي کرونباخ پرسشنامه مذکور را برابر ٠.٩١٨ گزارش کردند. هم چنين ، ضريب آلفاي کرونباخ در خرده مقياس هاي انعطاف پذيري در موقعيت هاي محيطي، انعطاف پذيري در حل مسئله و انعطاف پذيري در تصميم گيري به ترتيب ٠.٧٩٢، ٠.٨٢٧ و ٠.٨٧٧ به دست آمد. در پژوهش حاضر، از اين پرسشنامه براي ارزيابي ميزان پيشرفت فرد در ايجاد تفکر انعطاف پذير افراد دو گروه پيش و پس از درمان استفاده گرديد.

پروتکل درمان (مدل شبيه سازي ذهن برگرفته از پکيج درماني- آموزشي لکنت زبان تقيزاده ): در جلسه اول بعد از آشنايي با تعداد جلسات و روند درمان و آشنايي بيشتر با لکنت و درمان هاي رايج و ناموفق ، افراد در به صورت اختصاصي و گروهي با درمان نوين شبيه سازي ذهن و موفقيت اين درمان در رفع لکنت مبتلايان آشنا ميشوند. از جلسه دوم تا جلسه آخر، در ابتداي هر جلسه ميزان پيشرفت مراجع برآورد شده و تکاليف جلسه قبل مرور ميشد. پس از اجراي روند اختصاصي هر جلسه ، از افراد بازخورد گرفته ميشد و در آخر براي آن ها تکليف خانگي مشخص ميشد.

لازم به ذکر است تجزيه وتحليل داده ها با استفاده از شاخص هاي آمار توصيفي (ميانگين ، انحراف استاندارد) و آمار استنباطي (تحليل کوواريانس چندمتغيري (مانکووا)١٨) جهت کنترل نمرات پيش آزمون گروه هاي آزمايش و کنترل و مقايسه نمرات پس آزمون دو گروه با کمک نرم افزار SPSS

نسخه ٢٣ انجام شد.

يافته ها

هرکدام از گروه ها شامل ١٥ نفر بودند. ميانگين سني (انحراف استاندارد) آزمودنيها در گروه آزمايش برابر

٢٦.٢٧ (٥.٨٠) و در گروه کنترل ٢٨.٣٣ (٦.٥٣) است .

در گروه آزمايش تعداد ١٣ نفر مرد و ٢ نفر زن بوده که از اين ميان ، به ترتيب ٧ و ٨ نفر مجرد و متأهل بودند؛ در گروه کنترل نيز تعداد ١١ نفر مرد و ٤ نفر زن بودند و تعداد ٦ آنان مجرد و ٩ نفر متأهل بودند.

هم چنين ، در مورد سطح تحصيلات نمونه پژوهش بايد گفت که تعداد ٩ نفر ديپلم و پايين تر، ٦ نفر کارشناسي و ٣ نفر کارشناسي ارشد بودند. لازم به ذکر است که مقايسه متغيرهاي توصيفي يادشده ، تفاوت معناداري را بين دو گروه با نشان نداد.

علاوه براين ، ميزان استرس و انعطاف پذيري شناختي افراد دو گروه پيش از شروع درمان (پيش آزمون ها) و پس ازآن (پس آزمون ها) به تفکيک گروه ها و با توجه به ميانگين و انحراف استاندارد در جدول شماره ٢ آورده شده است .

جلسات درمان و محتواي هر جلسه در جدول زير آمده است :

جدول ١. خلاصه جلسات درمان

جدول ٢. نمرات دو گروه در متغيرهاي استرس و انعطاف پذيري شناختي پيش و پس از مداخلات

حال ، با توجه به طرح پژوهش حاضر که از نوع پيش آزمون و پس آزمون است ، براي تحليل داده ها و به منظور کنترل اثر پيش آزمون ها از روش تحليل کوواريانس چند متغيري استفاده شد. در اين نوع تحليل بايد شرط هاي زير رعايت گردد تا بتوان به

نتايج به دست آمده اطمينان کرد:

يکي از مفروضه هاي آزمون تحليل کوواريانس چند متغيري، نرمال بودن توزيع متغيرهاي وابسته است . با توجه به اينکه حجم نمونه در پژوهش حاضر کمتر از

٥٠ نفر بود، جهت بررسي پيش فرض مذکور از آزمون شاپيرو- ويلک استفاده شد که نتايج حاصل از آن ، فرض صفر يعني نرمال بودن متغيرهاي وابسته را تأييد کرد. هم چنين ، در اين آزمون فرض بر اين است که واريانس نمره هاي خام در گروه هايي که قرار است مورد تحليل قرار گيرند، تفاوت آماري معناداري با يکديگر ندارند. براي بررسي اين فرض از آزمون همگني واريانس هاي لوين استفاده شد که نتايج آن در هيچ يک از متغيرهاي مورد بررسي ازلحاظ آماري معنادار نبود و مفروضه همگني واريانس ها تأييد شد. از ديگر مفروضه هاي آزمون تحليل کوواريانس چند متغيري، همساني ماتريس هاي واريانس – کوواريانس است . بدين منظور، از آزمون باکس ١٩ استفاده شده است . با توجه به آماره هاي حاصل از اين آزمون ، مشخص شد ماتريس هاي واريانس – کوواريانس ها همگن هستند. علاوه براين ، ديگر مفروضه مهم تحليل کوواريانس چند متغيري، همگني ضرايب رگرسيون (همگني شيب ها) است . لازم به ذکر است که آزمون همگني  ضرايب  رگرسيون  از  طريق  تعامل

پيش آزمون ها و متغير مستقل (روش درمان ) در مرحله پس آزمون موردبررسي قرار گرفت . نتايج نشان داد تعامل اين پيش آزمون ها با متغير مستقل معنادار نبوده و ضرايب رگرسيون همگن بود.

به اين ترتيب ، با توجه به بررسي مفروضه هاي آزمون تحليل کوواريانس چندمتغيري و تأييد آن ها، در ادامه نتايج مربوط به تأثير درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن بر ميزان استرس و انعطاف پذيري شناختي (و خرده مقياس هاي آن ) در افراد مبتلابه لکنت با استفاده از آزمون تحليل کوواريانس چندمتغيري آورده شده است (جدول ٣).

با توجه به جدول زير، پس از کنترل اثر پيش آزمون ها، بين دو گروه درمان و کنترل در مرحله پس آزمون در ميزان استرس و انعطاف پذيري شناختي اختلاف معناداري وجود دارد. با توجه به ميانگين نمرات کسب شده که پيش تر اشاره شد، مشخص مي شود که درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن در مقايسه با گروه کنترل ، ميزان استرس افراد مبتلابه لکنت زبان را به طور معناداري کاهش (٠٠١>P) و ميزان انعطاف پذيري شناختي آنان را افزايش داده است (٠٠٥>P).

هم چنين ، در مورد خرده مقياس هاي انعطاف پذيري بايد گفت که درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن توانسته است ميزان انعطاف پذيري در حل مسئله و انعطاف پذيري در تصميم گيري افراد مبتلابه لکنت زبان را به طور معناداري افزايش دهد (٠٠٥>P). باوجوداين ، اگرچه با توجه ميانگين ها، انعطاف پذيري در موقعيت هاي بيروني افراد گروه آزمايش پس از درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن در مقايسه با گروه کنترل افزايش داشته است ، اما تغيير به وجود آمده ازنظر  آماري معنادار نيست .

ارسال پيام هاي عصبي به اندام هاي گفتاري، توليد صوت و پايان يک مرحله يا شروع واگويه هاي گفتاري صورت ميگيرد. هماهنگي بخش هاي مختلف بدن براي گفتار نياز است و اين هماهنگي توسط ذهن صورت مي گيرد. در حالت عادي يک فرد آن قدر بايد تمرين کند يا بهتر بگوييم برنامه ذهني بسازد تا به برنامه اصلي دست يابد و ازآنجا که اين اتفاقات در بخش خودکار ذهن شکل مي گيرد، فرد دسترسي کاملي به اين برنامه نداشته و نمي تواند به صورت آگاهانه آن را درک کند؛ بنابراين ، بسيار دشوار است که بتواند نواقص برنامه خود را پيداکرده و رفع کند (تقيزاده و بيگدلي شاملو، a١٣٩٦).

بر اساس مدل شبيه سازي ذهن ، انسان مانند کامپيوتر دو بعد سخت افزار و نرم افزار دارد. مغز و بدن بعد سخت افزاري ما و ذهن بعد نرم افزاري ما است . براي کنترل و ايجاد تغييرات در مغز و بدن بايد از ذهن

جدول ٣. نتايج آزمون مانکووا مربوط به بررسي تأثير درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن بر ميزان استرس و انعطاف پذيري

شناختي

علامت ** نشان دهنده معناداري در سطح ٠.٠١؛ و علامت * نشان دهنده معناداري در سطح ٠.٠٥ است .

بحث

با توجه به نتايج بالا ميتوان گفت که درمان مبتني بر مدل شبيه سازي ذهن بر کاهش استرس و افزايش انعطاف پذيري شناختي بزرگ سالان ٤٠-٢٠ ساله مبتلابه لکنت زبان مؤثر بوده است . اين يافته ها با نتايج پژوهش هاي تقيزاده و همکاران (تقيزاده و بيگدلي شاملو، a,b ١٣٩٥؛ تقيزاده و بيگدلي شاملو، ٢٠١٦؛ شير خدايي، تقيزاده و اميني خو (١٣٩٦)؛ صانعي، تقيزاده و عبداله زاده ، ١٣٩٦) که نشان دادند مدل شبيه سازي ذهن مي تواند در درمان لکنت زبان و مشکلات همراه آن مؤثر افتد، هم سو است .

گفتار يک فرايند پيچيده است که مراحل و استپ هايي دارد و مانند تمامي رفتارها داراي الگوريتم مشخص است . عملکرد گفتار بر اساس الگوريتم محرکهاي بيروني و دروني، سامانه شناختي و ذهن ، پردازش و تفسير اطلاعات ، ارسال به سامانه هاي عصبي و مغز، مجله روانشناسي و روان پزشکي شناخت ، سال پنجم ، شماره ٢، تابستان ١٣٩٧، ٨٠-٦٧

براي مثال ، وودوارد٢٠ (١٩٩٨) در پژوهشي به بررسي اثر يک شبيه ساز کامپيوتري برافزايش مهارت حل مسئله و يادگيري دانش آموزان پرداخت و نشان داد که شبيه سازها نسبت به روش معمول داراي برتري معناداري در آموزش مفاهيم و حقايق اساسي به دانش آموزان هستند، هم چنين در مقايسه روش آموزش مبتني بر شبيه ساز و روش معمول بر مهارت حل مسئله ، تأثيرگذاري روش مبتني بر شبيه ساز بيشتر بود. هم چنين ، خليلي شرفه ، پاکدامن و صدق پور (١٣٨٨) در مطالعه خود با هدف ارزيابي تأثير شبيه سازيهاي ذهني ساده و توأم فرآيندي و فرآورده اي بر عملکرد تحصيلي دانش آموزان تيزهوش و عادي، نشان دادند که شبيه سازي ذهني با توجه به کنترل عامل هوش ، به بهبود عملکرد تحصيلي دانش آموزان (با اثر بر عامل هاي خودکارآمدي، برنامه ريزي و انگيزش ) مي انجامد.

پارسا، درتاج و صالح زاده کلور (١٣٩٠) نيز در پژوهشي نشان دادند که روش هاي شبيه سازي فرآورده اي و هم زمان مي توانند تأثير معناداري بر عملکرد تحصيلي و حافظه دانش آموزان داشته باشند در تبيين نتايج پژوهش حاضر و ديگر پژوهش هاي برگرفته از مدل شبيه سازي ذهن مي توان اذعان داشت که ذهن با درک واژگان جديد در حال تکامل است و اين تکامل در مغز با رشد و تکامل عصبي يعني ايجاد سيناپس هاي جديد و توليد سلول هاي عصبي جديد در مغز همراه است که اين پيشرفت ها درنهايت مي تواند منجر به تغييرات در ژن ها شود. براي چندين سال ، چنين تصور ميشد که ارتباط هاي سيناپس در مغز پستانداران بزرگ سال نسبتاً ثابت اند و تغيير در مغز در حال پير شدن عمدتاً براثر مرگ و تحليل رفتن سلول پديد ميآيد. پژوهش “نرمش عصبي يا نرمش مغزي ٢١” شروع کرد؛ جايي که فرمان ها و دستورات را ساخته و به مغز ارسال مي کند و مغز هم با انتقال پيام هاي عصبي به اندام ها حرکات و رفتارهاي ما را مي سازد. در اين مدل با استفاده از زبان ذهن ، برنامه ذهني موجود فرد مطالعه شده و اشکالات آن به دست ميآيد و با طراحي يک برنامه جديد و کامل و انتقال آن به فرد در زمان کوتاهي مي توان يک رفتار پيچيده را در فرد ايجاد کرده که به حرکت موردنظر ختم شود. از ديدگاه مدل شبيه سازي ذهن ، ريشه لکنت اختلال در ريتم ، کارکرد گفتاري ذهن و هم چنين اختلال در هماهنگي ذهن ، زبان و بدن است . درواقع ، برنامه و دستورات غلط ذهني فرد باعث تغييرات در کارکرد مغز مي شود و فرد به جاي استفاده از حنجره و کنترل صحيح آن ، به قسمت هاي ديگري (مانند ماهيچه هاي حلقي، عضلات صورت ، لب ها، فک و غيره ) نيرو وارد مي کند. حال بايد کاري کرد که نيروها و کنترل از قسمت هاي ديگر برداشته شده و فقط تمرکز روي حنجره ايجاد شود؛ بنابراين ، با تغيير برنامه ذهني فرد به شکل طبيعي، سبک گفتاري فرد به حالت طبيعي و عادي برميگردد. پس از اجراي برنامه صحيح گفتاري، درمان جو به راحتي مانند افراد عادي و به طرز طبيعي صحبت مي کند و اعلام مي کند که فشارهاي فيزيکي او هنگام صحبت کاملاً رفع شده است (تقيزاده و بيگدلي شاملو، b١٣٩٦).

چنان که پژوهش حاضر نيز با بهره گيري از دانش شبيه سازي ذهن نشان داد که استفاده از اين درمان ميتواند از طريق توانمندسازي ذهن ، اختلال لکنت را درمان کرده و مشکلات و مسائل همراه با آن را بهبود بخشد.

همسو با نتايج پژوهش هاي مبتني بر دانش شبيه سازي ذهن در درمان لکنت ، مطالعات ديگر نيز اثربخشي انواع شبيه سازي را در حيطه هاي مختلف نشان داده اند.

موجودي منعطف و قابل تغيير و توسعه است و به جز مواردي که مغز و بدن دچار آسيب هاي جدي شده اند، محدوديتي براي رشد انسان وجود ندارد و ميتوان با ايجاد محيط هاي پيچيده و گسترش خلاقيت هاي ذهني، باعث توسعه و پيشرفت در گفتار او شد.

در آخر، بايد اذعان ساخت که پژوهش حاضر نيز مانند بسياري از تحقيقات ، با محدوديت هاي ويژه خود روبرو بوده است . براي مثال ، محدود بودن نمونه پژوهش در هر گروه يکي از محدوديت هاي پژوهش حاضر است ، به ويژه زماني که افرادي از هر دو جنس در فرايند پژوهش شرکت داشتند که امکان تمايز نتايج بر اين مبنا را فراهم نميساخت . نمونه پژوهش حاضر متشکل از افراد بزرگ سال ٢٠ تا ٤٠ ساله بود. ازاين رو، تعميم يافته هاي حاصل از پژوهش حاضر به ساير گروه هاي سني بايد با احتياط صورت پذيرد. هم چنين ، پژوهش حاضر فاقد دوره هاي پيگيري پس از درمان بود. با توجه به محدوديت هاي ذکرشده ، به منظور فراهم شدن امکان مقايسه نتايج و سنجش ميزان پايداري اثرات درماني، پيشنهاد مي شود پژوهش هاي آتي مربوط به مدل شبيه سازي ذهن ، بر روي نمونه هاي گسترده تر و متشکل از گروه هاي سني و جنسي مختلف و با لحاظ نمودن دوره هاي پيگيري متفاوت در طول زمان انجام شود.

نتيجه گيري

با توجه به نتايج پژوهش حاضر و ديگر پژوهش هاي انجام گرفته در مورد تأثير مدل شبيه سازي ذهن بر اختلال لکنت ، مي توان گفت که استفاده از اين روش نوين مي تواند به گونه اي مؤثر، ما را در درمان اختلال لکنت زبان و مشکلات همراه با آن (مانند استرس و نقص در انعطاف پذيري شناختي) در بزرگ سالان ياري کند.

اصطلاحي است که براي توصيف توانايي مغز در باز سازمان دهي يا تغيير ارتباط هايش براثر تجربه به کار ميرود. يافته هاي حاصل از پژوهش هاي تجربي حاکي از اين است که انواع زياد نرمش هاي مغزي (مانند توانايي تحول دندريت ها و تشکيل پيوندهاي سيناپسي تازه در اثر تجربه محيط هاي غني) در تمام دوره بزرگ سالي حفظ ميشوند (آذري و سيتز٢٢، ٢٠٠٠؛ کلب ، گيب و رابينسون ٢٠٠٣،٢٣؛ کلب و ويشو٢٤،

١٩٩٨؛ به نقل از تقيزاده و بيگدلي شاملو، a١٣٩٦).

هم چنين ، گيج ٢٥ و همکارانش (گيج ، ٢٠٠٣؛ گيج و همکاران ، ١٩٩٥؛ پالمر، ري ٢٦ و گيج ، ١٩٩٥؛ به نقل از تقيزاده و بيگدلي شاملو، a١٣٩٦) نشان داده اند که عصب زايي ٢٧ يعني تولد و رشد نورون هاي نو، در بخش هايي از مغز بسياري از حيوان ها، ازجمله انسان تا بزرگ سالي اتفاق ميافتد. خصوصاً معلوم شده است بخش هايي از شکنج دندانه اي هيپوکامپ (که در يادگيري و حافظه نقش دارند) و بخش هايي از ساختار پيش مغز متصل به پياز بويايي، سلول هايي با ويژگيهاي تنه سلولي توليد ميکنند که ميتوانند به نورون ، گليا، يا حتي مويرگ تجزيه شوند؛ يعني اينکه ، دست کم يک قسمت از مغز که براي يادگيري حياتي است ، يعني هيپوکامپ ، احتمالاً در تمام طول عمر ارگانيسم ميتواند نورون هاي تازه توليد کند و سلول ها را مورد حمايت قرار دهد. همان گونه که پيش تر اشاره شد، تقيزاده و همکاران (تقيزاده و بيگدلي شاملو، a,b١٣٩٥؛ تقيزاده و بيگدلي شاملو، ٢٠١٦؛ شير خدايي، تقيزاده و امينيخو، ١٣٩٦؛ صانعي، تقيزاده و عبداله زاده ، ١٣٩٦) نيز در پژوهش هاي خود با به کارگيري مدل شبيه سازي ذهن نشان داده اند انسان

سپاسگزاري

پژوهشگران بر خود لازم مي دانند از همکاري تمام عزيزاني که با گشاده رويي در اين تحقيق شرکت کردند و هم چنين از کارکنان کلينيک توانمند سازان ذهن که ما را در اجراي اين پژوهش ياري رساندند، صميمانه تشکر و سپاسگزاري نمايند.

References

Ahadi, B., Sotoodeh, M. B., & Habibi, Y. (2013).

Comparing psychological well-being and defense

mechanisms in students with and without stuttering.

Journal of school psychology, 1 (4), 6-22. (Persian)

American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).

Translated by Rezaee. F. and other (2015). Tehran:

Arjmand publication. (Persian)

Azari, N. P., & Seitz, R. J. (2000). Brain Plasticity and

Recovery from Stroke: What      has changed in the

brain of a stroke patient who recovers the ability to

move a once-disabled limb?. American Scientist, 88

(5), 426-431.

Bahrami, H., Nejati, V., & Pooretemad, H. (2014). A

Comparative Study of Phonemic and Semantic

Verbal Fluency in Children and Adolescents with

Developmental   Stuttering. Zahedan  Journal   of

BehRroezsie,arNc.,h iSnhMhenidicYaelySlacigehn,ceMs,.,16&(P5)o,u4r1S4a4e.ed, S. M.

(2013). The relationship of perfectionism, perceived

stress and social support with academic burnout.

Strategyof culture, 5 (20), 83-102. (Persian)

Berk, L. (2007). Development through the lifespan, 4th

edition, translated by Seyed-Mohammadi, Y. (2012).

Tehran: Arasbaran publication.(Persian)

Cohen,S., Kamarck,T., & Mermelstein,R. (1983). A

global measure of perceived stress. Journal of Health

and Social Behavior, 24, 385-396.

simulation on academic performance of ordinary and

gifted  students.  Educational  and  Psychological

Journal, 5 (1), 23-42. (Persian)

Kolb, B., & Whishaw, I. Q. (1998). Brain plasticity and

behavior. Annual review of psychology, 49(1), 43-64.

Kolb, B., Gibb, R., & Robinson, T. E. (2003). Brain

plasticity  and  behavior. Current  Directions  in

Psychological Science, 12(1), 1-5.

Delavar, A. (2012). Educational and Psychological

Research, 4th rivised. Tehran: Virayesh Publication

Institute.

Dennis, J. P., & Vander Wal, J. S. (2010). The cognitive

flexibility inventory: Instrument development and

estimates of reliabilityand validity. Cognitive Therapy

Research, 34, 241–253.

Doneva, S., Davis,  S., & Cavenagh, P. (2017).

Comparing the performance of people who stutter

and people who do not stutter on the Test of Everyday

Attention. Journal  of  clinical  and  experimental

neuropsychology, 1-15.

Eichorn, N., Marton, K., & Pirutinsky, S. (2017).

Cognitive flexibility in preschool children with and

without  stuttering  disorders.Journal  of  fluency

disorders.

Farazi, M., Gholami Tehrani, L., Khodabakhshi Kolaee,

A., Shemshadi, H. & Rahgozar, M. (2014). The

effect of a combination of cognitive therapy and

speech in stutterers. Thought & Behavior in Clinical

Psychology, 8 (30), 37-46. (Persian)

Gage, F. H. (2003). Brain, repair yourself. Scientific

American, 289(3), 46-53.

Gage, F. H., Coates, P. W., Palmer, T. D., Kuhn, H. G.,

Fisher, L. J., Suhonen, J. O., … & Ray, J. (1995).

Survival  and  differentiation  of  adult  neuronal

progenitor   cells   transplanted   to   the   adult

brain. Proceedings of the National Academy of

Sciences, 92(25), 11879-11883.

Guitar, B. (2006). Stuttering: an integreted approach to its

nature and treatment. 3rd ed. Publication: lippincott

Williams and Wilkins publ.

Iverach,L., Jones, M., McLellan, L. F., Lyneham, H. J.,

Menzies, R.G., Onslow, M., Rapee, R. M. (2016).

Prevalence of anxiety disorders among children who

stutter. Journal of FluencyDisorders, 49, 13–28

Jacques, S., & Zelazo, P. D. (2005). On the possible roots

of cognitive flexibility

Kakoee, F., Arani- Kashani, Z., Kamali, M., & Jan

Bozorgi, M. (2016). Social phobia and its relation to

demographic characteristics in adults with stuttering

disorder. Iranian Journal of Psychiatric and Clinical

Psychology, 21 (4), 362-369. (Persian)

Kempermann,   G.,   Gast,   D.,   Kronenberg,   G.,

Yamaguchi, M., & Gage, F. H. (2003). Early

determination and long-term persistence of adult-

generated new neurons in the hippocampus of

mice. Development, 130(2), 391-399.

Khalili, S.F., Pakdaman, S., & Saleh, S. B.  (2009). The

effect of simple and both process and product mental

Taghizadeh,    M.,    E.,    &    Bigdeli,    S.    M.

(2016b).Effectiveness of mind simulation model of

Mohammad Ehsan (MSMMET) on treatment of

stuttering of individuals between 20 and 39 years,

Scholar Research Library, 8 (1):415-418. (Persian)

Taghizadeh, M., E., & Bigdeli, S. M. (2017a). Speech

Algorithm  and  Speech  Creativity  in  Human.

4th International Conference on Recent innovations in

psychology, counseling and behavioral sciences.

(Persian)

Taghizadeh, M., E., & Bigdeli, S. M. (2017b). The role of

coding and programming of mind in controlling and

changing the brain and body. 4th International

Conference on Recent innovations in psychology,

counseling and behavioral sciences. (Persian)

Taghizadeh, M., E., & Farmani, A. (2014). A Study of

the Role of Cognitive Flexibility in Predicting

Hopelessness and Resilience among University

Students. Journal of Cognitive Psychology, 1 (2).

(Persian)

Toozandehjani, H., Naaimi, H., Ahmadpoor, M. (2011). An

investigation on the efficacy of confrontation cognitive-

behavioral skills through group training on the anxiety and

adjustment of children with stuttering.  Research in

rehabilitationscience,7(2).(Persian)

Woodward, J., Carmine, D., & Germen, R. (1998).

Teaching  problem  solving  through  computer

simulations. American educational research journal,

Vol 25, No 1, p72-86.

Zamani, P., & Latifi, S. M. (2011). The efficacy of

prolonged speech technique in boys with mild

stuttering, Journal of Shahrekord University of

Medical Sciences, 13(5): 20-26. (Persian)

Palmer, T. D., Ray, J., & Gage, F. H. (1995). FGF-2-

responsive neuronal progenitors reside in proliferative

and  quiescent  regions  of  the  adult  rodent

brain. Molecular and Cellular Neuroscience, 6(5),

474-486.

Parsa, A., Dortaj, F., & Salehzadeh, K. S. (2011).

Investigation the effect of process, product and mixed

mental  simulation  on memory  and  academic

performance improvement in high school students.

The first national conference on cognitive science in

education and training. (Persian)

Sanei, N., Taghizadeh, M., E., & Abdollah Zadeh, H.

(2017). ). The study of effectiveness of mind

simulation model on emotion regulation and positive

thinking in 20-40 years old people with stuttering

disorder. Master’s Thesis, Payame- Noor University.

Behshahr branch (Persian)

Shir- Khodaee, Z., Taghizadeh, M., E., & Amini-Khoo,

1. (2017). The study of effectiveness of mind

simulation model on reduce the fear of verbal

communication and self- confidence enforcement in

20-30 years old men with stuttering disorder. Master’s

Thesis, Azad Islamic University, Tehran branch.

(Persian)

Taghizadeh, M., E., & Bigdeli, S. M. (2016). Simulation

of the mind and its role in deterministic and

irreversible treatment of stuttering, Department of

Psychology,  Payame  Noor  University  (PNU),

Tehran, Iran, 8 (1):85-89.

Taghizadeh, M., E., & Bigdeli, S. M. (2016a). The

Effectiveness of Stuttering Therapy Using Mind

Simulation. 3th International Conference on Recent

Innovations   in   Psychology,   Counseling   and

Behavioral Sciences, Tehran: Iran. PSYCHO03_285.

(Persian)