در اوایل بلوغ، برخی از صفات شخصیت، تعامل های خانوادگی ناسازگارانه و تاکید اجتماعی بر لاغری، اختلالات خورن مانند بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی را افزایش می دهند. وراثت نیز نقش دارد. فعالیت جنسی زود هنگام و مکرر با عوامل مرتبط با محرومیت اقتصادی ربط دارد. فرآیندهای شناختی نوجوانان و حمایت اجتماعی ضعیف از رفتار جنسی مسئولانه، زیربنای ناتوانی بسیاری از نوجوانان در محافظت از خودشان در برابر حاملگی است.

در کشورهای صنعتی، مصرف الکل و موا مخدر توسط نوجوانان، فراگیر است. مصرف مواد مخدر بیانگر هیجان خواهی نوجوان و مزینه های فرهنگی وابستگی به مواد است. شماری از نوجوانانی که از مصرف به سوءمصرف پیشروی می کنند؛ مشکلات جدی شخصی، تحصیلی و ارتباطی دارند.

نوجوانان در طول مرحله­ی عملیات صوری پیازه، به استدلال فرضی- قیاسی می پردازند. آن­ها برای حل کرن سمائل، با فرضیه شروع می­کند؛ نتیجه گیری ی منطقی و آزمون پذیر می­کنند؛ و متغیرها را به طور منظم مجزا و ترکیب می­کنند تا ببینند کدام نتیجه گیری ها تایید می­شوند.

تفکر گزاره­ای نیز رشد می­کنند. نوجوانان می­توانند منطق اظهارات کلامی را جدا از شرایط دنیای عملی ارزیابی کنند.

نوجوانان مانند بزرگسالان، در موقعیت هایی که راهنمایی و تمرین زیاد در زمینه ی استدلال دارند، به احتمال زیاد. بهص ورت انتزالی و منظم فکر می­کنند. افراد در جوامع قبیله ای و روستایی به ندرت در تکالیفی که معمولا برای ارزیابی استدلال عملیات صوری استفاده می­شوند عملکرد خوبی دارند.

فعالیت های یادگیری در مدرسه، فرصت مناسبی را برای نوجوانان تامین می­کنند تا عملیات صوری را اکتساب نمایند.

پژوهشگران پردازش اطلاعات معتقدند که مکانیزم های خاصی زیربنای پیشرفت شناختی در نوجوانی هستند: توجه وبازداری، راهبردها، خودتنظیمی شناختی، فراشناخت، سرعت تفکر و توانایی پردازش، بهتر می­شوند.

وقتی نوجوانان به افکار خود فکر می­کنند، دو تصور تحریف شده درباره ی رابطه ی بین خود و دیگران پدیدار می شوند- تماشاگران خیالی و افسانه ی شخصی که هردو از حساسیت اجتماعی بیشتر و پیشرفت در درک کردن دیدگان دیگران ناشی می­شوند.

توانایی نوجوانان در فکر کردن به احتمالات، موجب دیدگاه ایده­آلیستی می­شود که با زندگی روزمره غرابت دارد و معمولا آن­ها منتقدان عیب­جو می­شوند.

نوجوانان کمتر از بزرگسالان در تصمیم­گیری کارآمد هستند. آن ها ر موقعیت های مملو از هیجان، مخاطره جویی بیشتری می­کنند، به ندرت گزینه ها را سبک سنگین می­کنند و به دفعات بیشتری به قضاوت های شهودی عقب نشینی می­نمایند.

برتری دخترها ر روخوانی و نگارش افزایش می­یابد، که احتمالابه علت رشد زودتر نیمکره ی چپ قشر مخ، پردازش کارآمدتر زبان، و تحریک کلامی بیشتر است. کلیشه سازی جنسیتی هنرهای زبان به عنوان (زنانه) و آموزش انضباطی و خشک، ممکن است مهارت های سوادآموزی پسرها را ضعیف کنند.

در اوایل نوجوانی که مفاهیم، انتزالی و فضایی­تر می­شوند، پسرها در عملکرد ریاضی از دخترها جلو می­افتند. در مجموعه این تفاوت جنسیتی جزئی است، ولی در نوجوانانی که قابلیت زیادی دارند، بیشتر است. استدلال فضایی برتر پسرها، حل مسئله ریاضی آن­ها را بهتر می­کند. کلیشه سازی جنسیتی درباره ی ریاضی به عنوان (مردانه) به اعتماد به نفس بیشتر پسرها کمک می­کند.

تغییرات مدرسه، محیط های تحصیلی غیر شخصی را به همراه دارند که در آن ها، نمرات و احساس شایستگی کاهش می­یابند. دخترها دچار مشکلات سازگاری بیشتری می­شوند. نوجوانانی که باید با عوامل استرس زای اضافی مقابله کنند بیشتر در معرض خطر مشکلات عزت نفس و تحصیلی قرار دارند.

فرزندپروری مقتدرانه و مشارکت والدین در فعالیت تحصیلی نوجوانان، به پیشرفت بیشتر کمک می­کند. نوجوانانی که والدین آن ها پیشرفت را ترغیب می­کنند، احتمالا از خانواده های مشابه، وستان خود را بر می­گزینند.

هرچه دانش آموزان ساعات بیشتری را صرف کار نیمه وقت کنند، حضور آن ها در مدرسه کمتر می­شود، عملکرد تحصیلی آن­ها ضعیف تر می شود، و کمتر در فعالیت های فوق برنامه شرکت می­جویند. در مقابل، برنامه های کار تحصیل که برای برآورده ساختن اهداف تحصیلی و شغلی ترتیب یافته اند، نگرش مثبت نسبت به مدرسه و کار را در نوجوانان ایجاد می­کنند.